Di tích lịch sử văn hóa Đình Phước Hiệp (đình Trung Phước Hiệp – Phước Hậu)

1.Lịch sử hình thành

Đình Phước Hiệp (tên gọi khác là đình Trung Phước Hiệp - Phước Hậu) hiện tọa lạc tại KP Phước Hiệp, phường Gia Bình, thị xã Trảng Bàng, tỉnh Tây Ninh.

Thôn Gia Bình chính thức được thành lập vào năm 1845 sau quyết định của quyền Tuyên phủ sứ Tây Ninh Cao Hữu Dực. Về mặt địa giới, trước năm 1890 làng Gia Bình chỉ có hai ấp là ấp Chánh và ấp Bình Nguyên. Đến ngày 06/3/1891, làng Gia Bình sáp nhập thêm làng Phước Hiệp từ làng Phước Hội. Từ năm 1956 ấp Phước Hiệp tách ra một phần để lập thêm ấp Phước Hậu.

Do quá trình tách nhập địa giới hành chính nên số lượng đình làng có sự biến động, trong đó Gia Bình là địa phương ở thị xã Trảng Bàng hiện nay có hai ngôi đình. Năm 1837, một phần đất phía Nam của thôn Phước Hội được tách ra lập nên thôn Phước Hiệp, nhưng theo thư tịch xưa tại đình cho biết ngôi đình được thành lập vào năm 1802 khi cư dân người Việt đến định cư, lập nghiệp gọi là đình Phước Hiệp, đến khi thành lập thêm ấp Phước Hậu được gọi là đình Trung (Phước Hiệp – Phước Hậu).

Buổi ban đầu, ngôi đình được dựng bằng cột gỗ, mái tranh trên phần đất của ông Nguyễn Văn Sấm (nay vị trí này là chùa Giác Nguyên). Đến năm 1913, Nghị viện Hội đồng hạt Tây Ninh Nguyễn Minh Châu (cháu nội ông Nguyễn Văn Sấm) hiến đất để di dời ngôi đình về vị trí như hiện nay cách vị trí cũ khoảng 250m trên phần đất 5.000m², dựng lại bằng cột gỗ, mái ngói theo kiến trúc truyền thống đình làng Nam Bộ, để tri ân công đức này người dân lập bài vị thờ ông ở vị trí Hậu hiền ở trong đình.

Hằng năm, lễ Kỳ yên ở đình Trung (Phước Hiệp – Phước Hậu) diễn ra từ ngày 15-17/2 âm lịch và ở đình Trung (Gia Bình) từ ngày 12-14/3 âm lịch theo nghi lễ cổ truyền. Đặc biệt bởi một phường có hai ngôi đình, nên khi đình Gia Bình tổ chức cúng thì có nghi thức rước kiệu thỉnh long vị thần Thành Hoàng ở đình Phước Hiệp – Phước Hậu về đình dự lễ và ngược lại, trên đường đi đoàn có ghé qua chùa Giác Nguyên, chùa Giác Minh là hai ngôi chùa của làng Gia Bình xưa nằm trên tuyến đường rước kiệu để viếng Phật rồi đi tiếp. Từ đó đã tạo nên nét đặc trưng riêng trong lễ Kỳ yên nơi vùng đất này.

2. Kiến trúc nghệ thuật và giá trị văn hóa.

Về kiến trúc, đình Phước Hiệp được thiết kế theo kiểu chử tam truyền thống với chính điện có chiều ngang phủ bì 12m, chiều dài cả tiền sảnh, phần chính và hậu điện là 33,5m, phần nhà bếp riêng biệt khoảng 30m2 ở phía sau. Trang trí của đình giống phần lớn các ngôi đình thần ở Nam bộ, tuy vậy đình có 1 số khác biệt về thờ phụng. Bên trong có bàn thờ tiền hiền Nguyễn Minh Châu, bàn thờ Hai bà Trưng và bàn thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh. Đây là ngôi đình duy nhất ở Tây Ninh thờ Hai Bà Trưng.

Khuôn viên của đình khoảng nửa mẫu tây, phía trước là cách đồng lúa rộng lớn của ấp Phước Hiệp. Xa xa là con suối nhỏ lượn quanh và bên kia là cách đồng hoa màu của xóm Bàu Rong (Gia Lộc). Có thể nói đình Phước Hiệp là một trong những ngôi đình có cảnh quan đẹp nhất của xứ Trảng Bàng.

3. Di tích lịch sử văn hóa cấp tỉnh

Với lịch sử hàng trăm năm, đình Phước Hiệp đã trở thành di sản quý của người dân Gia Bình và Trảng Bàng. Ngày 29/4/2002 đình Phước Hiệp đã được công nhận là di tích lịch sử - văn hóa cấp tỉnh tại Quyết định số 120/QĐ-CT của Ủy ban nhân dân tỉnh Tây Ninh.

Nguồn:  Sách Trảng Bàng Phương chí của tác giả Vương Công Đức và trích lược từ bài viết "THIẾT CHẾ TÍN NGƯỠNG Ở GIA BÌNH XƯA" của nhà nghiên cứu Phí Thành Phát.